Vaak gestelde vragen bijeenkomsten keuzes laatste levensjaren,
wat kan en wat mag?
Tijdens de georganiseerde bijeenkomsten over keuzes in de laatste levensjaren werden door de
aanwezigen vaak dezelfde vragen gesteld. Een aantal hiervan behandelen we hieronder.
Is het echt zo dat als ik nu een euthanasie verklaring onderteken - dus bij mijn volle verstand - één
van mijn directe familieleden (man, kinderen) het toch tegen kunnen houden als ik op het
moment zelf geen beslissing meer kan nemen?
Het kan zijn dat uw familie schrikt als het moment daar is. Het is niet zo dat zij tegen uw wil uw wens
kunnen tegenhouden. Daarbij zal een arts naar eer en geweten handelen en uw wensen daarbij in
ogenschouw nemen. Het belang van de patiënt staat voor een arts altijd voorop.
Hoe voorkom ik dat kinderen of andere familie invloed hebben op de uitvoering van de laatste
wens van een oudere om het leven indien nodig actief te beëindigen?
Door heel goed met uw naasten en uw artsen te bespreken wat uw wensen zijn en deze vast te
leggen op papier met uw handtekening eronder. Op deze wijze is iedereen in uw omgeving op de
hoogte van wat u nog wel en niet meer wilt.
Hoeveel mensen bespreken dit thema al met hun huisarts?
De huisartsen die zitting hadden in het forum gaven aan dat zij meerdere keren per week
gesprekken voeren met patiënten over hun wensen voor wat betreft behandelingen en medische
keuzes. Zij noemen dit ook wel het levensverwachtingengesprek.
De huisarts legt het gesprek vast in het eigen medisch dossier en indien mogelijk en gewenst wordt
het ook doorgegeven aan de Huisartsenpost.
U kunt zelf het initiatief nemen om hierover te praten met uw huisarts. Die vindt dat helemaal niet
gek en zelfs wel prettig. Ook voor de huisarts is het immers belangrijk om te weten wat zijn of haar
patiënten willen en van hun arts verwachten. Het handigste is om hiervoor een dubbele afspraak te
maken. Daarbij kunt u aangeven dat u graag over uw wensen rondom het levenseinde wilt praten.
Als ik eenmaal met de huisarts over mijn wilsverklaring heb gesproken, staat dit dan vast?
Nee, u mag uw mening altijd herzien. Een wilsverklaring is alleen bedoeld voor als u het zelf niet
meer kunt zeggen. Als u zelf nog uw wensen kunt aangeven, zal er altijd naar u geluisterd worden.
Verder kunt u altijd van gedachten veranderen. Daarom is het goed om eens in de zoveel tijd weer
met uw huisarts (en uw naasten) te praten over hoe u er inmiddels over denkt.
Hoe vaak moet ik mijn wilsverklaring actualiseren? Is één keer per jaar voldoende of moet dat
vaker?
Of u nu van mening verandert of gewoon blijft bij hoe u erover dacht: het is aan te raden eens in de
zoveel tijd aan uw huisarts (en naasten) te vertellen wat u ervan vindt. Ook een nieuwe
handtekening onder de schriftelijke wilsverklaring is raadzaam. Niet dat de oude verloopt, maar
voor artsen is het fijn om te weten dat u er nog steeds zo over denkt (en de wilsverklaring niet
vergeten bent). Over het algemeen wordt aangeraden om elke twee à drie jaar opnieuw uw
handtekening te zetten.
Tegen wie moet ik zeggen dat ik een wilsverklaring heb opgesteld?
Het is belangrijk dat uw naasten en uw artsen weten wat uw wensen zijn, zodat als u dat zelf niet
meer kunt zeggen zij weten wat u graag had gewild. Zorg er daarom voor dat een fotokopie van uw
wilsverklaring bij de huisarts ligt, en dat uw naasten er ook eentje hebben, of weten waar het
origineel is opgeborgen.
Ik heb mijn wensen besproken met mijn huisarts, weten de dokterspost en het ziekenhuis het dan ook?
Nee, het is nu nog zo dat als u met uw huisarts heeft gesproken de dokterspost en het ziekenhuis
niet automatisch op de hoogte worden gebracht. Het is daarom belangrijk dat u met uw huisarts
bespreekt wie hij op de hoogte brengt en bij wie u dat zelf moet doen.
Als je eigen huisarts niet bereid is tot euthanasie, mag je dan een andere huisarts daarom vragen?
Ja, u mag uw eigen huisarts vragen om u door te verwijzen naar (of een naam te suggereren van)
een huisarts die geen (gewetens)bezwaren heeft tegen euthanasie.
Het is handig om hier op tijd over te spreken zodat u ook op tijd uw nieuwe huisarts kunt leren
kennen (en hij of zij u).
Kan ik euthanasie opeisen?
Nee, euthanasie is geen opeisbaar recht. Het is voor een arts zelfs zeer belastend. Het is niet
vanzelfsprekend om iemands leven actief te beëindigen. Bovendien is actieve levensbeëindiging nog
steeds strafbaar volgens het wetboek van Strafrecht. Alleen een arts mag het doen en dan alleen als
hij of zij zich aan de zorgvuldigheidseisen houdt. Daar hoort bij dat uw arts een tweede arts moet
inschakelen, om te toetsen of aan alle zorgvuldigheidseisen is voldaan.
Mag ik zelf beslissen om te stoppen met eten en drinken en zo versterven?
Ja, dat mag. Dat is geen euthanasie en u mag dat helemaal zelf besluiten. Uw arts en andere
zorgverleners zullen goed voor u zorgen tijdens dat proces en ervoor waken dat u geen pijn lijdt of
oncomfortabel bent.
Wat is het verschil tussen palliatieve zorg en euthanasie?
Palliatieve zorg is de zorg die gegeven wordt wanneer iemand niet meer kan genezen. Palliatieve
zorg heeft als doel het leven zo goed mogelijk te laten zijn, ook al nadert het sterven. Het is gericht
op het vergroten van het comfort en het verminderen van het lijden, dus het verzachten van pijn,
jeuk, benauwdheid, etc. Aan alle patiënten die ongeneeslijk ziek zijn wordt palliatieve zorg gegeven.
Palliatieve sedatie is een speciale vorm van palliatieve zorg en kan bij onbehandelbare (refractaire)
symptomen en een levensverwachting van maximaal 14 dagen worden ingezet: de patiënt wordt
dan in slaap gebracht zodat hij/zij de laatste dagen en het laatste lijden niet meer bewust hoeft mee
te maken.
Euthanasie is actief levensbeëindigend handelen op vrijwillig en weloverwogen verzoek van de
patiënt. De allerbelangrijkste voorwaarden daarbij zijn dat het een vrijwillig en weloverwogen
verzoek is van de patiënt en dat er sprake moet zijn van ondraaglijk en uitzichtloos lijden.
Wat is het verschil tussen hulp bij zelfdoding en euthanasie?
Hulp bij zelfdoding door een ander dan een arts is altijd strafbaar. In de euthanasiewet is geregeld
dat een arts hulp mag verlenen op vrijwillig en weloverwogen verzoek van een patiënt en als er
sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Daarbij dient een arts te voldoen aan
zorgvuldigheidseisen. In de Euthanasiewet wordt gesproken over ‘actieve levensbeëindiging op
verzoek en hulp bij zelfdoding’. De term ‘hulp bij zelfdoding’ verwijst dan naar de situatie dat aan
alle zorgvuldigheidseisen voor euthanasie wordt voldaan, maar de patiënt zelf een drankje drinkt
met het middel waardoor hij of zij komt te sterven, en dus niet de arts het dodelijke middel inspuit.
Wat is de rol van de NVVE bij dit onderwerp?
Bij de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde kunt u met al uw vragen over
euthanasie en wilsverklaringen terecht. Zij hebben heel veel ervaring en expertise.
Het Adviescentrum van de NVVE is op werkdagen tijdens kantooruren bereikbaar voor al uw vragen
over het (naderend) levenseinde.
Het kunnen weigeren van een behandeling; dat kun je aangeven met een niet-
reanimerenverklaring. Maar als er wat met je gebeurt, dan is het eerste wat het
ambulancepersoneel doet je reanimeren, toch? Hoe kun je dit voorkomen?
Helemaal voorkomen dat ambulancepersoneel u zal reanimeren kunt u niet. Wel kunt u kenbaar
maken bij uw huisarts en uw naasten dat u niet gereanimeerd wilt worden. Dat betekent immers dat
ze niet de ambulance zullen bellen als u onwel wordt, of meteen tegen het ambulancepersoneel
kunnen zeggen dat u niet gereanimeerd wilt worden. Voor de situatie dat u op straat onwel wordt
en omstanders 112 bellen, kunt u een niet reanimeren penning dragen. Die geldt als een officieel
erkende schriftelijke wilsverklaring en moet dus door andere mensen gerespecteerd worden.
Tegenwoordig leert het ambulance personeel altijd te kijken of u zo’n penning draagt. De penning is
te verkrijgen via de Patiëntenfederatie Nederland, www.patientenfederatie.nl .
Wordt er in het ziekenhuis om een wilsverklaring gevraagd?
Dit verschilt per ziekenhuis. In de meeste ziekenhuizen wordt aan u gevraagd of u nog gereanimeerd
wilt worden. Verder wordt voor iedere behandeling met u overlegd en uw toestemming gevraagd,
zonder toestemming geen behandeling . U kunt dus altijd behandeling weigeren. De wilsverklaring is
er voor de situaties dat u niet in staat bent uw wil kenbaar te maken. Om zo’n situatie voor te zijn is
het verstandig om zelf aan te geven dat u een wilsverklaring heeft en dat u graag met een arts over
de inhoud wilt praten.
Betekent een niet-reanimerenverklaring dat je ook niet meer wordt behandeld?
Nee, zeker niet! Niet reanimeren betekent enkel niet reanimeren. Het betekent dat als uw hart stopt
of in een verkeerd ritme gaat kloppen en u daaraan gaat sterven, dat met man en macht wordt
geprobeerd het hart weer aan de gang te krijgen. Soms (zeker bij mensen boven de 70) doet die
poging tot reanimatie meer kwaad dan goed. Maar het gaat echt alleen over het hart. Goede zorg
heeft niets te maken met niet-reanimeren. En ook als u niet gereanimeerd wilt worden, krijgt u
verder nog alle zorg en alle behandeling aangeboden die u nodig heeft. Een arts zal u altijd goede
zorg willen verlenen.
Is een wilsverklaring leeftijdgebonden?
Nee, op elke leeftijd kunt u een wilsverklaring opstellen. Doet u dit als u nog jong bent, let er dan wel
op dat u deze verklaring regelmatig actualiseert. Als een verklaring 10 jaar of langer geleden is
opgesteld, vinden veel artsen het moeilijk om zich eraan te houden. Het kan immers zijn dat uw
mening in de tussentijd is veranderd.
Ik heb vier kinderen, wie kan mij dan het beste vertegenwoordigen?
Belangrijk is dat al uw kinderen op de hoogte zijn van uw wensen. Het kan goed zijn dat u één van
uw kinderen graag als uw vertegenwoordiger aanwijst. Bespreek dit goed met uw kind en ook met
uw andere kinderen en leg uw beweegredenen uit. Om het helemaal goed te regelen kunt u
opschrijven wie u als vertegenwoordiger wilt aanwijzen. Geef dat papier ook aan uw huisarts. U kunt
dit helemaal zelf regelen en het is juridisch gewoon geldig. U hoeft hiervoor niet naar een notaris of
de rechter. Mocht het zo zijn dat uw kinderen niet goed met elkaar overweg kunnen, dan kunt u
overwegen om een aparte mentor te kiezen, iemand van buitenaf. Er zijn stichtingen die kunnen
helpen bij het vinden van een vrijwilliger die kan optreden als mentor. Op www.mentorschap.nl kunt
u hierover informatie vinden.
Wie is mijn wettelijk vertegenwoordiger?
Dat is in eerste instantie uw partner, tenzij anders vastgelegd of tenzij die niet wil of niet kan.
Vervolgens komen volgens de wet uw kinderen of een broer of zus in aanmerking. Kinderen kunnen
met elkaar of in overleg met de arts besluiten wie als vertegenwoordiger zal optreden. Uiteraard is
van belang om dit goed met elkaar te bespreken.
Ik heb geen partner of kinderen, wie is dan mijn wettelijk vertegenwoordiger?
Het is belangrijk dat u zelf iemand aanwijst, dit bespreekt en vastlegt. Denk aan een goede vriend of
vriendin, of een familielid. U kunt dit zelf afspreken en vastleggen. Dat hoeft niet via de notaris of
een rechter. Wel is het verstandig om door te geven aan uw huisarts wie uw vertegenwoordiger zal
zijn (en het te bespreken met die persoon zelf). Heeft iemand geen familie en hij of zij is niet meer in
staat om zelf te beslissen, dan zal iemand anders gevonden moeten worden (bijvoorbeeld een
mentor via www.mentorschap.nl). Zo iemand doet heel erg zijn best om het goede te beslissen,
maar weet natuurlijk niet hoe de persoon in kwestie in het leven stond en wat die zou willen.
Daarom is het aan te raden zelf al na te denken over wie u als vertegenwoordiger zou willen hebben,
en met die persoon te praten over uw wensen.
Wanneer wordt een wilsverklaring van kracht?
Een wilsverklaring wordt pas van kracht als u zelf niet meer kunt beslissen, bijvoorbeeld doordat u
bewusteloos bent of een beroerte heeft gehad. Ook als u niet meer kunt praten maar wel bij
bewustzijn bent, zal u gevraagd worden wat u wilt. Alleen als u niet in staat bent om een mening te
uiten of de gegeven informatie niet meer begrijpen kunt (wilsonbekwaam bent), neemt de
wilsverklaring het over.
Wat schrijf ik op in een wilsverklaring?
Het sterkste is als u beschrijft wat u niet meer wilt qua behandeling. Maar het kan ook behulpzaam
zijn als u opschrijft wat u belangrijk vindt in het leven en wat voor u het leven de moeite waard
maakt. Dat kan de mensen die namens u moeten beslissen, helpen om na te denken wat het beste
voor u zou zijn in de ontstane situatie. Verder kunt u in de wilsverklaring benoemen wie u wilt
aanwijzen als vertegenwoordiger.
Mag ik ook een behandeling weigeren?
Ja, u mag een behandeling weigeren. Volgens de wet is voor elke medische behandeling
toestemming van de patiënt nodig. Dat betekent dat u die toestemming ook níet kunt geven, en dus
behandeling kunt weigeren. Uw behandelaar zal daar met u over willen praten en van u willen
weten waarom u de behandeling niet wilt. Ook zal het gesprek gaan over de gevolgen van uw
weigering. Maar de slotsom is dat u elke behandeling mag weigeren.
Is het nodig om hiervoor naar de notaris te gaan en een levenstestament op te stellen?
Nee, dat is niet nodig. U kunt zelf uw wilsverklaring opstellen. Er zijn voorbeelden van
wilsverklaringen beschikbaar die handig kunnen zijn bij het bedenken wat u wilt opschrijven
(hieronder geven we een paar adressen) maar u kunt ook uw eigen tekst opstellen. Een door u zelf
geschreven tekst met datum en uw handtekening eronder, is even rechtsgeldig als een zogeheten
levenstestament, waarmee door notarissen geadverteerd wordt. Wat u wél bij de notaris moet
regelen is uw testament: wat er met uw have en goed moet gebeuren na uw dood. Maar uw wensen
vóór uw dood, die kunt u zelf vastleggen. Wel is het raadzaam erover te praten met uw naasten en
uw huisarts, zodat die goed weten wat u wel en wat u niet wilt.
Waar kan ik meer informatie vinden over dit onderwerp?
www.thuisarts.nl
KNMG brochure Spreek op tijd over uw levenseinde
https://www.uitvaartverzekering.nl/onderwerpen/rouwverwerking
www.patientenfederatie.nl
www.mentorschap.nl
www.zorgverklaring.nl
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/levenseinde-en-euthanasie/vraag-en-antwoord/wilsverklaring-opstellen
www.nvve.nl (ook als het niet over euthanasie gaat maar over een andere wilsverklaring)
www.npv.nl